Πέμπτη 21 Ιανουαρίου 2010

Μια φορά συνάντησα τον Σεφέρη σ' ένα βιβλιοπωλείο (λίγο πριν φύγει για την Αγγλία). - Γράφετε; με ρώτησε. - Ναι, συνεχώς, του απάντησα, γράφω και σχίζω. - E, λοιπόν, μου λέει, να γράφετε, γιατί θά 'ρθει μια μέρα που δεν θα μπορείτε να γράφετε τόσο εύκολα.



Μνήμη Σαχτούρη

Έχουν και τα αισθήματα τον χρόνο τους: μπορεί να είναι σύγχρονα ή υστερόχρονα. Τα υστερόχρονα (εύκολα ή και ύποπτα) περισσεύουν - αυτά ακούγονται συνήθως στους επικήδειους λόγους. Τα άλλα, όσα δηλώνονται στην ώρα τους, σπανίζουν. Τούτο ισχύει τόσο στη ζωή όσο και στην ποίηση. Ο Μίλτος Σαχτούρης έζησε την ανισόρροπη αυτή μοιρασιά της κριτικής και του αναγνωστικού κοινού για το έργο του, και την αποτύπωσε σε κάποια ποιήματά του με μαύρο χιούμορ. Ελπίζω η δική μου εκτίμηση για τον ποιητή να μην έφτασε πολύ αργά.

Ομολογήθηκε πρώτη φορά το 1978 σε πανεπιστημιακά μαθήματα, που έγιναν καθ' οδόν επιφυλλίδες του «Βήματος», προτού συγκροτηθούν σε τομίδιο το 1980. Ο λόγος για το, εξαντλημένο εδώ και χρόνια, βιβλίο που φέρει τον τίτλο «Μίλτος Σαχτούρης: Ανθρωποι-Χρώματα-Ζώα-Μηχανές» (δημοσιεύτηκε στις εκδόσεις Γνώση, με την επιμέλεια του Μάνου Ελευθερίου, στον οποίο οφείλεται και η απογραφή της κριτικής από το 1945 έως το 1980). Αργότερα είδαν το φως δύο ακόμη μελετήματα (το «Αντιχάρισμα» και οι «Παραμορφώσεις του Οιδίποδα στη νεοελληνική ποίηση»), που ενσωματώθηκαν αντιστοίχως στους τόμους «Πίσω Μπρος» (1986) και «Διαλέξεις» (1992).

Ξεκινώντας εκείνο το μακρινό φθινόπωρο του 1977 τα μαθήματα για τον Σαχτούρη στη Φιλοσοφική Θεσσαλονίκης, παρεκάλεσα τον ποιητή να μας στείλει, αν ήθελε, έναν δικό του χαιρετισμό. Ανταποκρίθηκε αμέσως και ιδού το αποκαλυπτικό γράμμα του, με οκταήμερη ημερομηνία γραφής «17-25 Δεκεμβρίου 1977» και τίτλο «Σαν αυτοπαρουσίαση»:

Πρέπει απαρχής να πω ότι ποτέ δεν σκέφτηκα να εξηγήσω τα ποιήματά μου. Θυμάμαι μόνο πως γράφτηκαν σε ώρες απρόσμενες· νύχτες χειμωνιάτικες, κουκουλωμένος σε μια κουβέρτα, πεταγόμουν ξαφνικά απ' το κρεβάτι, σαν μια αστραπή, σαν κάτι κόκκινο να με χτύπησε στο κεφάλι, έφτιαχνα τον σκελετό του ποιήματος κι ύστερα έπεφτα και κοιμόμουνα.


Όμως μέρες πολλές ύστερα τα δούλευα, όπως ο τεχνίτης δουλεύει ένα οποιοδήποτε αντικείμενο, κι αν στο τέλος δεν με ικανοποιούσε, το έσχιζα και το πετούσα. Τα περισσότερα τα πετούσα. Ποτέ δεν κάθησα a priori να γράψω ένα ποίημα. Έτσι όλα τα έγραψα, όπως λέω παραπάνω.


Άλλα τη νύχτα, άλλα σε παγωμένα καφενεία της Κατοχής, σε έρημες ταβέρνες στο Νέο Φάληρο, ακτή Πρωτοψάλτη, κοντά στο μεσαιωνικό τυπογραφείο του Ταρουσόπουλου (με τι νοσταλγία τις θυμάμαι!).


Μια φορά συνάντησα τον Σεφέρη σ' ένα βιβλιοπωλείο (λίγο πριν φύγει για την Αγγλία).


- Γράφετε; με ρώτησε.


- Ναι, συνεχώς, του απάντησα, γράφω και σχίζω.


- E, λοιπόν, μου λέει, να γράφετε, γιατί θά 'ρθει μια μέρα που δεν θα μπορείτε να γράφετε τόσο εύκολα.


Τι δίκαιο που είχε ο σοφός ποιητής!


Τώρα βλέπω τα ποιήματά μου όλα μαζί, με αφορμή που τα ξανατυπώνω. Ολόκληρη ζωή τριάντα χρόνων περνάει μπροστά μου.


Βλέπω ότι πολλά έχουν ατέλειες, άλλα είναι σκοτεινά και δύσκαμπτα, αλλά βλέπω ότι είναι α λ η θ ι ν ά και πως δεν θα μπορούσα αλλιώς να τραγουδήσω.


Παράξενα μου φαίνονται τα καινούρια που γράφω (ακόμη και πολλά που περιέχονται στην τελευταία μου συλλογή «Το Σκεύος», 1971).


Σα νά 'χουν γραφτεί από έναν άλλον άνθρωπο που πέρασε μια κόλαση και τώρα είναι λίγο, πολύ λίγο, πιο ησυχασμένα.


ΜΙΛΤΟΣ ΣΑΧΤΟΥΡΗΣ

Στο μεταξύ είχε αποτυπωθεί και η φωνή του ποιητή. Στον δίσκο «Ο Σαχτούρης διαβάζει Σαχτούρη» ο ποιητής απαγγέλλει τα ποιήματά του σαν παιδί, αμήχανα και αθώα, με ένα είδος παγωμένης συγκίνησης που απαγορεύει την αισθηματολογία και τον ναρκισσισμό. H αίσθηση της φωνής σημαδεύει την αίσθηση της ποίησης, με συντροφική μοναξιά, με φιλάνθρωπη αποκάλυψη, με απορία για τον κόσμο και τα άκοσμά του. Θα κλείσω τη μνημονική ομολογία αντιγράφοντας ένα ποίημα του Σαχτούρη, μπορεί και το καλύτερο που έγραψε. Τίτλος του: Ο ΔΑΙΜΟΝΑΣ.

Το μυαλό μου κουρασμένο / πώς έπεσα / και τσακίστηκα // τώρα / με δεκανίκια / χρυσά τρίγωνα, χρυσά τετράγωνα γύρω κρεμνάω // τώρα η άσπρη φίλη μου, μαύρο φάντασμα / τώρα η μαύρη φίλη μου άσπρο φάντασμα / κι εκείνη που χάθηκε με τ' ασημένιο καρφί / στον ποταμό / δεν ξέρω ποιος; ο ήλιος ή το χιόνι // δεν ξέρω ποια; τα χελιδόνια ή τα σπουργίτια // μετράω ολοένα μετράω / η μητέρα μου ολοένα κλαίει / μετράει η μητέρα μου ολοένα μετράει.

* Στον δίσκο «Ο Σαχτούρης διαβάζει Σαχτούρη» ο ποιητής απαγγέλλει τα ποιήματά του σαν παιδί, αμήχανα και αθώα, με ένα είδος παγωμένης συγκίνησης


8 σχόλια:

Βασίλης είπε...

«…Σα νά 'χουν γραφτεί από έναν άλλον άνθρωπο που πέρασε μια κόλαση και τώρα είναι λίγο, πολύ λίγο, πιο ησυχασμένα….»

Κρατώ αυτό,…
Περνά ο χρόνος γράφει
Γράφουμε
Μας αλλάζει αδιόρατα κάθε στιγμή,…

Και μόνο οι γραφές μας μένουν ανεξίτηλες
σαν παλιές φωτογραφίες της ψυχής
Να δείχνουν εκείνον τον άλλον άνθρωπο που δε γράφει πια,…

Καλημέρα Μαριάννα

μαριάννα είπε...

Βασίλη μου είναι ακριβώς αυτό που λες, αυτό που μας εκτονώνει γράφοντας και μας γοητεύει διαβάζοντας τους ποιητές του κόσμου. Φωτογραφίες ψυχής, όπως εύστοχα γράφεις...

Καλή σου μέρα!

I είπε...

Το έργο του Σαχτούρη ήταν πάντα γιά μένα ένα ερμητικό βιβλίο, που ποτέ δε μου αποκάλυψε τη γοητεία του. Παρ'όλα αυτά, απόλαυσα -σχεδόν με κατάνυξη- αυτό το από καρδιάς σημείωμά του.
Βρίθει σεμνότητας. Κάτι που γιά μένα είναι μιά από τις λυδίες λίθους -ίσως η σημαντικότερη- ενός μεγάλου ανθρώπου.

μαριάννα είπε...

Παυσικραίπαλος

Καλώς τον! Θέλεις να το συζητήσουμε λίγο αυτό το ερμητικό βιβλίο; Γιατί; Και σε ρωτάω γιατί για μένα ο Σαχτούρης είναι από τους Μεγάλους με Μι κεφαλαίο ποιητές μας. Και είμαι σίγουρη από το λίγο που σε "γνωρίζω" ότι πρέπει να σου αρέσει πολύ η ποίησή του.
Δεν ξέρω αν βοηθάω, αλλά στο λέω επειδή έχασα πολύτιμα χρόνια, προσπαθώντας να ερμηνεύσω ποίηση και γενικά τέχνη, αντί να την προσλαμβάνω όπως της άξιζε και να την γεύομαι, να τη ρουφώ, ανάλογα με τη στιγμή...
Ο Σαχτούρης ήταν συγκινητικά αφοσιωμένος στην ποίηση και πλήρωσε αδρά αυτό το κόστος της αφοσίωσης του με μοναξιά και απομόνωση. Ποιος πατέρας θα έδινε την κόρη του σε έναν κατ' επάγγελμα ποιητή; Ο κοινωνίες μας δύσκολα δέχονται πως κάποιοι γεννιούνται μόνο ποιητές...

I είπε...

Να το συζητήσουμε. Γιατί όχι;
Κατ' αρχάς, γιά να μη δίνω λανθασμένες εντυπώσεις, με την ποίηση δεν έχω ασχοληθεί τόσο, όσο με την πεζογραφία.
Παρ' όλα αυτά, ενώ ένιωθα άλλους ποιητές -ήδη από τα μαθητικά μου χρόνια- να μου "ανοίγονται" και να με γοητεύουν, τον Σαχτούρη δεν τον κατάλαβα ποτέ, ούτε με το μυαλό, ούτε με την καρδιά.
Κι ενώ άλλοι υπερρεαλιστές συνάδελφοί του, με μιά τους φράση, με μιά τους έννοια ή σύμβολο έριχναν γέφυρες στην αντίληψη, την ευαισθησία και την κρίση μου, ο Σαχτούρης έμενε αποκλεισμένος από μένα κι εγώ απ' αυτόν.
Παρά ταύτα, συμβαίνει το οξύμωρο (και ας μην ακουστεί βλάσφημο ή δεν ξέρω πως...) να εκτιμώ και να καταλβαίνω τον άνθρωπο Σαχτούρη και όχι το έργο του, καθώς είναι τελικά η εμβληματική φυσιογνωμία που θυσιάζει τα πάντα γιά το μοναδικό οξυγόνο που τον συνδέει με αυτόν τον κόσμο.
Μου αρέσει η στάση του απέναντι στη ζωή και μου θυμίζει περισσότερο φιλόσοφο και ατόφιο στοχαστή, παρά καλλιτέχνη...
Ως εκ τούτου, μου αρέσουν και κατανοώ λίαν ιδιαιτέρως και αυτά που λες γιά κείνον στο τέλος της απάντησής σου. (Χωρίς παράλληλα να κατανοώ ή να μου αρέσουν και τα καρφιά, τα χρυσά τρίγωνα ή τετράγωνα και το μέτρημα...)

μαριάννα είπε...

Ήσουν σαφέστατος. Κατάλαβα. Άρα δεν είναι θέμα κατανόησης. Ξέρεις καμιά φορά είναι και θέμα timing. Ίσως αν ξαναδιαβάσεις αργότερα να το δεις με άλλο μάτι...
Και μάλλον έτσι θα γίνει. :) Κι εγώ το παθαίνω με είδη ποίησης και μουσικής ακόμα. Με πιάνουν εποχιακές μανίες. ;)

Καλή Κυριακή!

I είπε...

Μακάρι να γίνει έτσι!

Καλό μήνα και καλή εβδομάδα!

μαριάννα είπε...

Να 'σαι καλά!

Καλό μήνα! Καλή βδομάδα!